Dünya genelinde ekonomik zorlukların baş gösterdiği son yıllarda enerji ve elektriğe olan talep artarken fiyatlar yükseldi. Bu nedenle, Türkiye elektrik üretim piyasasını yöneten mevcut düzenlemelerin değiştirilmesi ihtiyacı, görüşmenin ana konusu haline geldi. Bu konuda son zamanların en önemli gelişmelerinden biri Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik'te yapılan değişiklik olmuştur.
Elektrik üretimi EPDK'dan lisans gerektirmesine ve Türkiye'de sadece limited şirketlere ve anonim şirketlere izin verilmesine rağmen, yasama organı belirli kaynaklardan enerji üretimini teşvik etmek için bazı istisnalar getirmiştir. Bu mevzuatın temel amacı,
Lisanssız elektrik üretimi açısından kanunda Mart 2022'de değişiklik yapılmıştır. Ancak en son değişiklikle birlikte yönetmelikteki ilgili hükümler de tutarlılık sağlayacak şekilde değiştirilmiştir. Hem yasada hem de yönetmelikte, belirli üretim tesisleri için lisans alma zorunluluğundan çok sayıda madde muafiyeti sağlamaktadır, bunlar aşağıdaki gibidir:
Özellikle yenilenebilir enerji üretimini teşvik etmek amacıyla devreye alınan lisanssız elektrik üretimi ile 2020 yılında elektrik ihtiyacının %1,9'u lisanssız üretim tesislerinden karşılanmıştır ve elektriğin %92'si güneş enerjisinden üretilmiştir. Yine yenilenebilir enerji üretimini daha da teşvik etmek amacıyla başlangıçta 1 megavat olan üretim tesisinin kurulu güç limiti, 2019 yılında 5 megavata yükseltilmiştir.
Bununla birlikte, Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği'nde yapılan son 11 Ağustos 2022 tarihli değişiklik, satılabilecek fazla enerji miktarının tüketicinin toplam tüketimini geçemeyeceğini düzenlemektedir. Tesisin geçen yılki tüketiminin üzerinde üretilen fazla enerji satılmayacak, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizmasına bedelsiz olarak verilecektir.
Lisanssız elektrik üretebilmek için öncelikle şebeke işletmecisine başvuru yapılması gerekiyor. Daha sonra sunulan belgeler üzerinden başvuru incelenir ve teknik açıdan incelenir. Bu inceleme ve incelemeden alternatif bağlantı görüşü alarak galip gelen kişiye bağlantı sözleşmesine çağrı yazısı verilir. Bağlantı sözleşmesi imzalandıktan sonra inşaat aşaması başlar ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı geçici kabul işlemlerini tamamlar. Üretim tesisi ancak bu prosedür tamamlandıktan ve sistem kullanım sözleşmesi imzalandıktan sonra inşa edilmeye başlanacaktır.
Yeni değişikliğe göre, 50 KWh'in altında üretim yapan konutlar istisna olmak üzere, çağrı mektubu almaya hak kazanan kişilerin ihtiyaçlarının üzerinde satışa çıkarılabilecek üretim miktarının toplam tüketimi geçemeyeceğine karar verildi. 12.05.2019 tarihinden sonra yapılan başvurular sonucunda ilgili tüketim tesisinin Örneğin bir önceki yılda 1.000 MW elektrik tüketen bir kişi, cari yılda aylık mahsuplaşmasını takiben en fazla 1.000 MW enerji satabilecektir. Yılın ilk ayından itibaren ihtiyaç fazlası enerji için ödeme yapılacak ve 1.000 MW'ı aşan üretim Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizmasına ("YEKDEM") 'bedelsiz katkı' olarak yansıtılacaktır.
Cari yılın tüketimi bir önceki yılın tüketimini aşarsa cari yılın tüketimi kadar satış yapılabilir.
Mağduriyete yol açmayacak şekilde, üretim ve tüketimin aynı ölçüm noktasında olduğu tesislerde üretimi ölçen tek yönlü sayaç verileri üzerinden fiili tüketim miktarı hesaplanacaktır. YEKDEM'e bedelsiz katkı olarak kabul edilen enerji için sistem kullanım bedeli tahakkuk ettirilmeyecektir.
Ancak bu değişikliğin geriye dönük olması nedeniyle hüküm piyasa aktörleri tarafından tartışmalı bulunmuştur. Mevcut hüküm 12.05.2019 tarihinden sonra yapılan başvurulardan oluşmaktadır. Ancak yürürlükten kaldırılan hüküm çerçevesinde yüzlerce ruhsatsız yatırım devreye girdi. Bu yatırımlar yapılırken öz kaynak yerine finansal kaldıraç kullanılmıştır.
EPDK, 12.05.20196 tarihli önceki tartışmalı yönetmelik değişikliğinde minimum tüketim düzeyinin bile tüketim koşulunu yerine getirmek için yeterli olduğunu kabul etmişti. Bu konuda bir tutarsızlık ortaya çıkmaktadır. 2019 değişikliği yapıldığında EPDK bir ampul yakmayı bile tüketim şartı yerine getirmek olarak kabul etmiştir. EPDK son yaptığı değişiklikle böyle bir değişiklik getiriyorsa bu şart kabul edilmemiş olabilir.
Eleştiriler doğrultusunda, bu tür bir tutarsızlık ve geriye dönüklüğün idare hukukunun kazanılmış hak ilkesine aykırı olduğu gibi, anayasa ile güvence altına alınan hukukun üstünlüğü ilkesine de aykırı olduğunu vurgulamak isteriz. Ayrıca, bu tür hükümler düzenleyici riskleri artırmakta ve yeni yatırım olasılığını azaltmaktadır. Bu nedenle, Yönetmelikte yapılan bu son kapsamlı değişikliğin, satıcılar ve EPC yüklenicileri gibi piyasa aktörlerinden ve 2019'dan sonra tüketimlerinin ötesinde elektrik üretmek için lisanssız santraller kuranlardan tepki alması şaşırtıcı değildir.
EPDK, Yönetmeliğe ek olarak daha önce olmayan hayati bir hüküm getirdi. Bu fıkraya göre, piyasa işletmecisi tarafından eksik ödeme yapılması durumunda işletmeci, üreticiler tarafından düzenlenen faturaların fatura düzenlenme tarihini dikkate alarak en eskiden en yeniye doğru ilgili üreticilere ödeme yapar. Aynı tarihe sahip faturalar varsa bu faturalar en düşük fiyattan en yüksek fiyata doğru sıralanır ve ödemeler en düşükten en yükseğe doğru yapılır. Bu hükmün verilmesinin nedeni, ekonomik istikrarsızlık nedeniyle ödemeler dengesinde yaşanan sorunlardır. Dolayısıyla krizin aşılması için böyle bir değişikliği faydalı bulsak da önemli olan ödemelerin zamanında yapılmasını sağlayacak bir sistemin kurulmasıdır ve EPDK'nın bu gücü vardır.
